www.tataroved.ru Карта сайта | О сайте | Контактные данные | Форум | Поиск | Полезные ссылки | Анкета
  выберите язык общения Русский English
 
 
  Поиск:      расширенный поиск

www.tataroved.ru - Вторник, 19 марта 2024, 09:26

Новости


Вы находитесь: / Новости / Архив новостей / Юбилей доктора исторических наук Саляма Хатиповича Алишева
Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ  •  Новости  •  Наука  •  Публикации  •  Мероприятия  •  Татароведение  •  Проекты–online  •  Информация  •  КАЛЕНДАРЬ СОБЫТИЙ
Текущие новости  •  Новое на сервере  •  Архив новостей
Круглый стол «Вопросы изучения и сохранения историко-культурного наследия г.Симферополя...», 28.03.2015 г.  •  Возрождение плодового сада Исмаила Гаспринского. Презентация научных изданий Института истории АН РТ  •  Мероприятие памяти выдающегося татарского ученого Мусы Джаруллаха Бигиева, 17.03.2015 г.  •  IV Международный Золотоордынский Форум  •  Памяти Ю.И.Смыкова  •  Круглый стол «Историческое крымоведение в образовании: школа, вуз, социум» (16.02.2015 г., Симферополь, Крым)  •  Краткий отчет о деятельности Института истории АН РТ за 2014 г.  •  Лекция проф. А.К.Бустанова «Интеллектуальная история ислама в России», 6.02.2015 г.  •  Лекция «Монетное дело в Крымском ханстве» (31 января 2015 г., Бахчисарай, Крым)  •  Визит в Японию 21–24 января 2015 г.  •  Конференция «Актуальные проблемы изучения и сохранения историко-культурного наследия Крыма» (г.Бахчисарай, 6–7 декабря 2014 г.)  •  Конференция «Всесоюзные ударные стройки в истории XX века», 12–14 ноября 2014 г.  •  Открытые лекции проф. Арети Демосфенус (Areti Demosthenous) (Никосия, Кипр), 6 ноября 2014 г.  •  Конференция «Наследие Исмаила Гаспринского и тюркский мир (значение его идейного наследия в контексте вызовов современности)»  •  Конференция «Татарский народ и народы Поволжья в годы Первой мировой войны» (Казань, 10 октября 2014 г.)  •  Презентация первой книги Собрания сочинений Акдеса Нигмета Курата в переводе на русский язык (Казань, 7 октября 2014 г.)  •  Конференция «Позитивный опыт мониторинга и регулирования этносоциальных и этнокультурных процессов в регионах РФ»  •  VI Международный Болгарский форум, 14–16 августа 2014 г.  •  Поездка в Японию рабочей группы в составе ученых Института истории АН РТ и КФУ, 18 июня – 4 июля 2014 г.  •  Презентация книги Абдулгаффара Кырыми «Умдет ал-ахбар», 25 июня 2014 г.  •  Участие сотрудников Института истории АН РТ в организации и проведении I Республиканской игры «Умники и умницы», 22.05.2014 г.  •  Дискуссия об исламском искусстве, 22 мая 2014 г.  •  Визит Государственного советника РТ М.Ш.Шаймиева, 6 мая 2014 г.  •  Круглый стол «Кеше булып калсам иде, дөньяда», 30 апреля 2014 г.  •  «Уроки истории» с ведущими учеными Института истории им. Ш.Марджани АН РТ  •  Презентация 1 тома издания «Антология татарской педагогической мысли», 29 апреля 2014 г.  •  Ф.Ш.Хузин и И.К.Загидуллин в эфире радио «Маяк FM»  •  Поездка М.М.Гибатдинова в Македонию и Германию, 3–12 апреля 2014 г.  •  I Республиканская конференция краеведов Республики Башкортостан, г. Уфа, 10 апреля 2014 г.  •  Презентация изданий по истории татарского народа и Республики Татарстан, 5 апреля 2014 г.  •  Международная конференция «Война и повседневная жизнь населения России XVII–XX вв.» (Санкт-Петербург, 14–16 марта 2014 г.)  •  Памяти Д.Р. Шарафутдинова  •  Конференция «Границы и пограничье в южнороссийской истории», 26–27 сентября 2014 г.  •  Презентация научного журнала «Золотоордынское обозрение» («Golden Horde Review»)  •  Публичные лекции проф. Хюбeрта Курстиенса (Hubert Kurstjens), 9 ноября 2013 г.  •  ХXVII Международный слет геральдистов в г.Пенза, 4–6 октября 2013 г.  •  Презентация VI и VII томов «Истории татар с древнейших времен», 28.05.2013 г.  •  Презентация книги К.А. Аблязова «Историческая судьба татар» (в 2-х т.), 24 апреля 2013 г.  •  Ельцинские чтения, 4 марта 2013 г.  •  Концепция сохранения этнической идентичности татарского народа  •  Совместное открытое заседание Геральдического совета при Президенте РФ и Геральдического совета при Президенте РТ, 1.12.2012 г.  •  Встреча с руководителем проекта Россия и Центральная Азия Фонда Фридриха Науманна (Германия), 24.11.2012 г.  •  Презентация новых учебников по истории и культуре татарского народа, 29 ноября 2012 г.  •  Презентация книг, подготовленных в ИИ АН РТ и изданных при поддержке Международной тюркской Академии, 18.10.2012 г.  •  Визит делегации представителей органов власти Волгоградской области, 21.09.2012 г.  •  Визит делегации Стэнфордского университета (США), 20.09.2012 г.  •  Визит делегации Университета «29 мая» (Турецкая Республика), 4 июля 2012 г.  •  Приглашение к участию в анкетировании (проект Института этнологии и антропологии РАН)  •  Расширенное заседание Ученого совета Института истории АН РТ, 26.04.2012 г.  •  Конференция «Славные страницы истории Отечества» для учащихся 8–11 классов, 16 марта 2012 г.  •  Лекции Рууда ван ден Хоогенхофф (Нидерланды) 16, 20 и 24 января 2012 г.  •  Ежегодная конференция Международного общества дидактики истории (ISHD)  •  Презентация новых книг, 14.12.2011 г.  •  Презентация нового учебника  •  Опыт Татарстана по разработке учебников получил высокое признание ЮНЕСКО и Совета Европы  •  Түгәрәк өстәл, 20.10.2011 ел  •  Расширенное заседание Ученого совета Института истории АН РТ 2 сентября 2011 г.  •  Расширенное заседание Центра истории и теории национального образования ИИ АН РТ, 30 июня 2011 г.  •  Презентация книг, 21 июня 2011 г.  •  Семинар и конференция для преподавателей истории и обществознания, 16-17 июня 2011 г.  •  Круглый стол «Татароведческие исследования в России и за рубежом», 21 июня 2011 г.  •  14 июня – День Института истории им. Ш.Марджани АН РТ  •  Результаты II тура Пятого Республиканского конкурса среди учащихся по истории татарского народа и Татарстана  •  Презентация книг, 27 апреля 2011 г.  •  Презентация книг, 5 апреля 2011 г.  •  Биобиблиографический словарь тюркологов Евразии (ХХ–ХХI вв.)  •  Презентация новых учебников по истории и культуре татарского народа, 14.12.2010 г.  •  15-летие Национального центра археологических исследований им. А.Х.Халикова ИИ АН РТ  •  Открытые конкурсы, посвященные 200-летию Казанского государственного медицинского университета  •  Презентация III тома семитомной «Истории татар», 23.11.2010 г.  •  Общее собрание Совета молодых ученых и аспирантов ИИ АН РТ, 11 ноября 2010 г.  •  Презентация книги «Tatar History and Сivilization» («Татарская история и цивилизация»)  •  III Научно-практическая конференция для учащихся коррекционных школ г. Казани, 19.04.2010 г.  •  Презентация нового учебного пособия «История татарского народа с древнейших времен до конца XVII в.  •  Общее собрание коллектива Института истории АН РТ 6 апреля 2010 г.  •  Поздравляем Р.С.Хакимова с Днем рождения и присвоением звания «Лучший ученый 2009 года» по итогам конкурса АН РТ  •  Празднование «Дня Российской Науки» в АН РТ 8 февраля 2010 года  •  Международное признание Центра истории и теории национального образования ИИ АН РТ  •  Круглый стол и открытие выставки «Столицы тюрко-татарских ханств», 9.12.2009 г.  •  Международный проект «Наведение мостов между историями» («Bridging Histories»)  •  I республиканские научно-исследовательские чтения, посвященные творческому наследию Х.Бадигова  •  Круглый стол «Национальная система образования: имеет ли право на существование?», 30.11.2009 г.  •  Презентация книги Ю.В.Селезнева «Элита Золотой Орды»  •  Новая традиция Академии наук РТ  •  Презентация атласа «Тартарика. Этнография», 18.12.2008 г.  •  Присуждение Государственной премии РТ 2008 года  •  Открытая лекция Мисте Хоттоп-Рике (Германия), 19.11.2008 г. & приглашение на конгресс в Кракове, сентябрь 2009 г.  •  Презентация книги «Нация. Эпоха. Личность», 15 октября 2008 г.  •  Конференция «Татарский язык и литература в образовательном пространстве Российской Федерации», 17.12.2008 г.  •  Cборник материалов итоговой конференции молодых ученых и аспирантов ИИ АН РТ за 2007 г.  •  Международная научная конференция «Волго-Уральский регион как перекресток Евразии: империя, ислам и национальность»  •  Круглый стол на тему «Изображения арабо-мусульманской культуры в учебниках истории России»  •  Поиск партнеров (Look for Partners)  •  Презентация сборника «Культурное своеобразие Старотатарской слободы: наследие и перспективы»  •  Компьютерный учебник «История татарского народа и Татарстана». Часть 1 (5-6 кл)  •  Присвоение звания «Почетный доктор Института истории им.Ш.Марджани АН РТ» государственному герольдмейстеру РФ Г.В.Вилинбахову  •  Конференция «Средневековая Русь, Волжская Булгария и Cеверное Причерноморье в контексте русско-восточных связей»  •  Всемирная премия «Книга года» Исламской Республики Иран и литературная премия им. Фирдоуси за 2006 г.  •  10-летний юбилей Института истории АН РТ и 60-летний юбилей директора института Р.С.Хакимова  •  Встреча с представителями программы MATRA/KAP (Нидерланды), 15.06.2006  •  Присвоение звания «Почетный доктор Института истории им.Ш.Марджани Академии наук РТ» господину Халит Ирен  •  Премия в области охраны археологического наследия России за 2005 г.  •  Встреча с Послом Монголии в РФ г-ном Лувсандандарыном Хангая  •  Конференция «Социально-экономические и гуманитарные исследования в РТ: традиции и инновации», 20.04.2006 г.  •  Ә.Максудиның «Йолдыз» газетасының 1нче саны чыгуга 100 ел тулуга багышланган фәнни конференция  •  Расширенное заседание Ученого совета Института истории АН РТ 17 февраля 2006 г.  •  Совещание «Преподавание татарского языка, литературы и нравственности (ахляк)…», 13.12.2005 г.  •  Международный семинар для учителей истории в рамках проекта «Мозаика культур», 10-12.11.2005  •  VII Мировой Конгресс ICCEES «Европа - Наш Общий Дом?», 25-30 июля 2005 г., Берлин  •  Научно-практическая конференция «Восстание под предводительством Батырши…», 17.05.2005 г.  •  Международная конференция Ассоциации преподавателей истории EUROCLIO  •  Российский Форум «Образование – для всех!»  •  Научно-практическая конференция «Отечественная война 1941–1945 гг.: исторические уроки Великой Победы»  •  Научно-практическая конференция молодых ученых и аспирантов Отделения гуманитарных наук АН РТ, 20-21 апреля 2005 г.  •  Проект по созданию «Антологии татарской педагогической мысли»  •  Сборник материалов итоговых конференций молодых ученых Института истории АН РТ за 2003-2004 гг.  •  Первый Международный фестиваль ногайской национальной культуры «Ногай Эл»  •  Открытие новых форумов на tataroved.ru  •  Поздравляем с 70-летием доктора исторических наук Казакова Евгения Петровича  •  Присвоение звания «Почетный доктор Института истории им. Ш.Марджани АН РТ» господину Экмеледдину Ихсаноглу  •  В числе победителей выставки инновационных проектов-2004 в Республике Татарстан - Академия наук РТ и Институт истории АН РТ.  •  В мае-июле 2004 г. в Казани гостил известный фотохудожник Уильям Брумфилд (США)  •  Презентация книги Сафиуллиной Р.Р. «Арабская книга в духовной культуре татарского народа»  •  Научно-практическая конференция «Состояние и перспективы татароведческих исследований в Саратовской области»  •  Презентация книги Т.А. Биктимировой «Ступени знаний до Сорбонны»  •  Юбилей доктора исторических наук Саляма Хатиповича Алишева  •  Научная конференция, посвященная 125-летию Садри Максуди  •  Итоги Международного конкурса интернет-проектов «Звезды Татнета» («Tatnet yoldizlari») в 2003 г.  •  О присуждении Государственной премии РТ 2003 года в области науки и техники за монографию «Татары»  •  Презентация сборника статей «Преодолевая государственно-конфессиональные отношения»  •  Издание сборника материалов итоговых научных конференций молодых ученых и аспирантов АН РТ  •  Татарский атлас за 10 миллионов  •  Состояние и перспективы развития преподавания истории татарского народа и Татарстана  •  Круглый стол «Ислам в советском и постсоветском Татарстане: формы выживания и бытования», 29 мая 2003 г.  •  Научная конференция «Средневековый город Укек: история и современность (к 750-летию основания)», 6.06.2003 г., г.Саратов  •  Научно-практический семинар «Реформа национального образования: действительность и перспективы»  •  Договор о научном сотрудничестве между Институтом истории АН РТ и Главным архивным управлением при Кабинете министров РТ  •  Вышел в свет первый том семитомника «История татар»  •  Круглый стол «Татарская школа: современность и перспективы»  •  Этносоциологические исследования татар  •  Презентация книги Г.Л.Файзрахманова «История сибирских татар»  •  Создание автономной некоммерческой организации «Казанский институт историко-культурного наследия»  •  Итоговая научная конференция ИИ АНТ за 2002 год  •  Встреча школьных учителей истории РТ с ведущими учеными ИИ АНТ  •  Презентация книги «Татарские слободы Казани: очерки истории»  •  Выдвижение художника Ф.Х.Халикова на соискание Государственной премии РТ им. Г.Тукая  •  Татарский вопрос в России  •  21 января 2003 г. в 10.00 - расширенное заседание Ученого Совета ИИ АН РТ  •  Инициатива Института истории им.Ш.Марджани АН РТ  •  Открытие сайта

 
Логин:    
Пароль:
 
 

  • [ Регистрация ]
  • Юбилей доктора исторических наук Саляма Хатиповича Алишева
    Сердечно поздравляем с 75-летним юбилеем доктора исторических наук, главного научного сотрудника Института истории АН РТ, заслуженного деятеля науки Татарстана Салям Хатыповича Алишева!
     

    Сердечно поздравляем с 75-летним юбилеем доктора исторических наук, главного научного сотрудника Института истории АН РТ, заслуженного деятеля науки Татарстана Салям Хатыповича Алишева!

     

    Мероприятия, посвященные 75-летнему юбилею видного историка С.Х.Алишева

     

    Дирекции Национального музея Татарстана и Института истории им. Ш.Марджани АНТ в актовом зале музея проводят презентацию книги доктора исторических наук Саляма Хатиповича Алишева «Казан ханлыгы тарихыннан» («Из истории Казанского ханства»).

    Презентация состоится 16 марта 2004 г. в 15 часов по адресу: г.Казань, ул. Кремлевская, 2.

     

    18 марта 2004 г. в 14 часов в актовом зале Института истории им. Ш.Марджани  (г. Казань, ул. Кремлевская, 9) состоится расширенное заседание Ученого совета, посвященное 75-летию доктора исторических наук, главного научного сотрудника, заслуженного деятеля науки Татарстана Салям Хатыповича Алишева.

     

    Тарихчы үткән олы юл

     

    Шушы көннәрдә күренекле тарихчы, тарих фәннәре докторы Сәлам Хатыйп улы Алишевка 75 яшь тула. Булачак тарихчы 1929 елның 20 мартында Аксубай районының Шәрбән авылында мулла гаиләсендә дөньяга килә. Бер елдан соң ук гаилә үзенең төп чыгышы булган Яңа Әлмәт авылына (хәзерге Норлат районы) күчеп кайта. Сәлам ага 10 классны бетергәнчегә кадәр шунда тәрбияләнеп үсә.

    Ул фәнгә шактый зур тормыш мәктәбе үтеп килә. Аңарчы Сәлам ага колхозда эшләп алырга да, Казан дәүләт педагогия институтының бетерергә дә, мәктәптә, мәгариф бүлегендә төрле вазыйфаларда хезмәт итеп алырга да өлгерә. 1963 елның көзендә ул СССР фәннәр академиясенең Казан филиалы Тел, әдәбият һәм тарих институның тарих бүлеге аспирантурасында укый башлый. Яше 34 тән узган булса да, гарәп графикасында яхшы укый-яза белүе аркасында аны кабул итәләр. Фәнни җитәкчесе итеп Евгений Иванович Чернышевны билгелиләр. Ул аспирантка үзенең бай тәҗрибәсеннән байтак белем бирә. Борынгы рус язмаларын укырга да өйрәтә. 1968 елда Сәлам Алишев «Урта Идел буе татарлары 1773-1775 еллардагы Е.И.Пугачев җитәкчелегендәге крәстияннар сугышында» темасына кандидатлык диссертациясен яклый. Шул ук елларда матбугатта аның мәкаләләре, очерклары чыга башлый. Татарларның Пугачев явында күпләп катнашуы җәмәгатьчелек өчен яңалык, ачыш була. Чөнки аңа кадәр татарларның бу сугыштагы роле ачык булмый. Язучылар, шагыйрьләр, сәнгатьчеләр татарларның андагы батырлыгы турында әсәрләр яза башлыйлар. Мостафа Ногман баллада иҗат итә. Берничә шагыйрь пугачевчы татар полковникларының исемнәрен үзләренең шигырьләрендә яңгырата. Хәләф Гарданов Мәсагут Гомәров образы буенча драма яза. Һәм, ниһаять, Г.Камал театры Туфан Миңнуллин пьессасы буенча «Канкай углы Бәхтияр» спектаклен сәхнәгә куя. Диссертация яклаганнан соңында 1973 елда С.Х.Алишевның «Урта Идел буе татарлары Пугачев явында» («Татары Среднего Поволжья в пугачевском восстании»), дигән җентекләп, русча һәм татарча яңа чыганакларга таянып язылган китабы басылып чыга.

    Галимнең 1976 елда татарча басылган «Каһарман бабайлар», дип исемләнгән китабын да билгеләп үтми булмый. Бу китапта пугачевчылар гына түгел, ә бәлки төрле чорларда татар халкының ирек, азатлык өчен хәрәкәтен әйдәп барган каһарман Хәсән Карачурин (Степан Разин көрәштәше), Габдулла Галиев (Батырша) һәм башакалр дә бәян ителә.

    Ул чордагы Институт директоры Мидхәт Кәрим улы Мөхәррәмов һәм бүлек мөдире Җәмил Ибраһим улы Гыйльмановларның теләктәшлеген тапкан яңа, мөһим тема «Урта Идел буен Рус дәүләтенә кушу», дип атала. Тирән һәм газаплы уйланулар, эзләнүләр башлана. Темага каршы килүчеләр дә табыла. Бер Мәскәү профессоры: «Андый тема юк. Тегесе кушылган, монысы кушылган, ә Рәсәйнең үзенеке кайда кала?», – дип ачулана. Ләкин объектив дөреслекнең җиңеп чыгуына өметен өзмәстән, С.Х.Алишев эшен дәвам иттерә. Чишеләсе төп мәсьәлә булып Рәсәйнең Казанны яулавы, Урта Иделне басып алуы була. Бу чынлыкта булган вакыйгага күз йому да, аны инкарь итү дә мөмкин түгел бит… Шундый газаплы уйлар кичерә, эшли торгач ул 1987 елда үзенең әзер китап кулъязмасын Мәскәү Тарих институты тикшерүенә куя. Монда күп кенә гадел булмаган сүзләр ишетергә туры килә аңа. Өлкә бер профессор: «Кытайлар да безне яулап алучылар дип атый, син дә монда шулай дип килгәнсең», - дип битәрли. «Шулай булгач, нишләргә соң?», - дигән сөәльгә, - «бөтенләй язмаска, кирәк түгел бу», – ди дә сүзне йомгаклый.

    Әле аңа кадәр үк, 1975 елда Сәлам ага Алишев «Татария в прошлом и настоящем», дигән китапта санап үтелгән тарихи мәсьәләләрнең кайберләрен чагылдырган мәкаләсен урнаштыра. Бу мәкалә уңаеннан кайбер Мәскәү галимнәре «мондый яңа сүз әйтүче, мәсьәләгә тирән анализ бирүче юк иде әле», - дисәләр, икенчеләре эчтән сүгәләр, яки дәшмиләр. Ә АКШ тарихчысы Е.И.Лаццерини «Славяннарны күзәтү» («Slavic Review») журналында хәтта «Советлар Союзында татарларны өйрәнү һәм яңа историография: татар–рус мөнәсәбәтләрен тикшерүне ревизияләү», дигән мәкалә белән дә чыга. Бу мәкаләдә автор С.Х.Алишевның хезмәтенә югары бәя биреп, аның төп нәтиҗәләренә туктала. Ул Рус дәүләте уздырган басып алу, башка халыкларны буйсындырып тоту сәясәтенең агрессия икәнлегенә басым ясый һәм Рәсәйне империячел дәүләт дип саный. Лаццерининың «тайпылышларын», «советча булмаган карашларын» Казан галиме М.И.Абдуллин үзенең «Батып баручы еланнарга таяна», дигән китабында партиячел тәнкыйть утына ала һәм Алишев белән Лаццерини карашларының «бик үк туры килеп бетмәгәнлеген» дә ачыклый.

    Гомумән, урта гасыр Идел буе, татар халкы тарихын өйрәнүгә бәйле 20 йөзнең 70нче елларында галимгә фәнни өлкәдә зур авырлыклар кичерергә туры килә. Мәсәлән,1979 елда Аграр тарих проблемаларын өйрәнү берләшмәсенең Урта Идел буе бюросы оеша. Аның Йошкар-Олада булган беренче конгрессында С.Х.Алишев рус колонизациясе темасына доклад белән чыгып, «колонизацияне иң беренче булып крәстияннар тыныч юл белән башлаганнар, аннан соң гына хөкүмәт көчләре килгән», дигән уйдырмаларның ялган булуын дәлилле тасвирлый. Шуңа бәйләп милли азатлык хәрәкәте күренешләренә дә туктала. Нәтиҗәдә җыелышта катнашучы кайбер әһелләрнең каты тиргәвенә дучар була. Аны «мондый докладлар белән коммунизм төзеп булмый», - дип өйрәтәләр. Ә өлгерерәкләрдән берәү хәтта Мәскәүгә шалтыратып, «Алишев докладын җыентыкка кертсәгез партбилетсыз калуыгыз мөмкин», – дип тә куркыта. Шунысын да искәртеп үтик – ул вакытта Мәскәү рөхсәтеннән башка тарих китаплары, җыентыклар чыгарылмый. Шулай итеп, ул доклад–мәкалә тарихи җыентыкта басылмыйча кала. Кайда инде ул сүз, матбугат иреге! Ә бит алар макталган совет Конституциясендә кешенең аерылгысыз конституцион хокукы итеп игълан ителгән булалар. Мондый гадел булмаган сүзләр, гамәлләр галимнең йөрәген әрнетеп аның күңелендә кала. Шуңа охшашлы «тәнкыйтьләр», хәтта яла ягулар да ул вакытта күп була. Шуның өстенә 1976 елда аның өч ел бергә тормыш кичергән хатыны да үлеп китә, аларның Булат һәм Айрат исемле малайлары бу вакытта инде университет студентлары. 1979 елда ул яңадан өйләнә, ә 1980 елда улы Самат туа (хәзер ул ТФАнең Тарих институты аспиранты).

    1980-90 елларда галим татар халкы, Урта Идел буе тарихы буенча күп кенә әһәмиятле басмалар нәшер итә. Шул ук вакытта аның төп эш юнәлешләреннән берсе булып 19 йөздә - 20 йөз башында яшәгән тарихчыларның иҗатын халыкка кире кайтару була. 1990 елда ул Мәскәүдә «Урта Идел буе 16 йөздә - 19 йөзнең беренче яртысында», дигән темага докторлык диссертациясен дә уңышлы яклый.

    Шул ук елда ул «Урта Идел буе халыкларының 16 йөз – 19 йөз башында тарихи язмышлары» («Исторические судьбы народов Среднего Поволжья в XVI – начале XIX в.») исеме белән Мәскәүдә аерым китап булып та чыга. Китапка рецензиясендә Йошкар-Ола галиме Г.Н.Айплатов «бу китап бик файдалы, ул Урта Идел буе халыкларының элеккеге тормыш-көнкүрешләрен, рухи мәдәниятен дә белеп язылган», дип яза. Ә менә Алманиядә яшәүче немец галиме А.Каппелер китапка рецензия язып болай ди: «Китаптагы каршылыклар татар тарихчысының ташламалар ясарга мәҗбүр булганлыгын күрсәтәләр. Бу хәлнең 1989 елда, китап «Фән» нәшриятында яткан чагында да саклануы Мәскәүдә традицион русоцентризм стереотипларының никадәр тормышчан икәнлеген искәртә».

    1989 елда С.Х.Алишевны Г.Ибраһимов ис. Тел, әдәбият һәм тарих институтының тарих бүлегендә мөдир вазыйфаларын башкаручы итеп билгелиләр. 1990 елда исә ул рәсми рәвештә мөдир итеп сайлана. Мөдир буларак галим оештыру эшендә актив хезмәт күрсәтә. Фән өлкәсендә үзенең күп кырлы эшчәнлеген дәвам иттерә.

    Галимнең татар һәм рус вакытлы матбугаты битләрендәге күп санлы фәнни һәм фәнни-популяр мәкаләләренә, җыентыкларда басылып чыккан язмаларына тукталмыйча, кайбер зур күләмле хезмәтләре турында берничә сүз әйтеп китү урынлы булыр. Иң башта ул электән килгән фәнни юнәлешен дәвам итеп, репрессия корбаны булган татар тарихчысы Һади Атласиның тарихи әсәрләрен кириллицага күчереп бастыру эшен башкара. Атласиның «Себер тарихы», «Сөенбикә», «Казан ханлыгы», дигән тарихи аманәләре 448 бит күләмле китапка җыйналып бастырыла. Шуның белән тарихчы Һ.Атласи да тарих фәнендә үзенең мөхтәрәм урынын ала. Китап матбугатта уңай бәяләнә. С.Х.Алишев үзе дә Академиянең бер җыелышында: «Мин атып үтерелгән татар тарихчыларының (Г.Ибраһимов, Г.Гобәйдуллин, Һ.Атласи) әсәрләрен дөньяга чыгаруым белән, үзем язган китаплар белән шикелле үк, бертигез горурланам», - ди.

    1995 елда С.Х.Алишев «Казан һәм Мәскәү: 15-16 йөзләрдә дәүләтара мөнәсәбәтләр», дип аталган китап бастырып чыгара. Бу китап Рус дәүләтенең тулысынча агрессив тышкы сәясәт үткәрүен, башка халык җирләрен яулап алу бу сәясәтнең төп максаты икәнлеген ачып бирә. Автор бу китапта Казан ханлыгының оешуын, үсүен, аның җирле халкын күздән кичергәннән соңында ике дәүләт арасындагы каршылыклы мөнәсәбәтләргә, дипломатик хәйләкәр дошманлык, күрәалмаучылыкларга туктала. Казанның мөстәкыйль дәүләт булып калу өчен көрәш–сугыш ысулларын, вакыйгаларның Казанның, ханлыкның яулап алынуы белән төгәлләнүен күп төрле чыганаклар җирлегендә тасвирлый. Китап бай эчтәлекле һәм бер утыруда укыла торган әсәр. Хезмәт матбугатта урын алган берничә бәяләмәнең барысында да югары бәя ала. Мәсәлән, китапка язган бәяләмәсендә Татарстан фәннәр академиясе академигы Әбрар Кәримуллин болай ди: «Бу хезмәтне мин болгар–татарларның бәйсезлек, азатлык өчен көрәшенең трагик эпопеясы дип атар идем. Шуның өстенә ул – урыс империясенең талау, басып алу, геноцид сәясәтен тасвирлаучы гаепләү акты буларак та актуаль тикшерү». Бу китап С.Х.Алишев тарафыннан планнан тыш әзерләнә.

    Галимнең икенче бер зур хезмәте «Азатлык өчен көрәшнең сикәлтәле юлы» («Тернистый путь борьбы за свободу»), дип атала. 1999 елда «Фән» нәшриятында чыккан бу китабында галим татар халкының 16-19 йөзләр дәвамында алып барылган сыйнфый һәм милли-азатлык көрәшен төрле яклап чагылдыра. Шуның белән татар халкының күп гасырлар дәвамында алып барылган милли-азатлык көрәше тәҗрибәсен өйрәнүгә үзенең саллы өлешен кертә.

    С.Х.Алишев үзенең 75 еллыгын актив хезмәт эшчәнлеге белән каршылый. Аның соңгы еллардагы фәнни эшчәнлегенең төп юнәлешләре – Казанның, Казан ханлыгының урта гасыр тарихы, борынгы төрки дөнья, татар историографиясе. Совет чорында яшәп килгән фикергә каршы буларак, галим татар халкының үз историографиясе бар, дигән ышанычлы карашта тора. Һәм моны гамәлдә исбатлау өчен беренчеләрдән булып татар историографиясенең тарихын эшләргә алына. Аерым алганда, ул бу мәсьәләдә үз фикерен «Тарихчылар һәм татар халкы», дигән китабында ачык раслый. Сәлам Хатыйп улы Алишевның соңгы еллардагы фәнни эшчәнлеге турында аның 1999-2003 елларда нәшер ителгән китап исемнәре үзләре үк шактый тулы бәян итә: «Борынгы төрки дөнья», «Казан ханлыгы» (балалар өчен), «Казан ханлыгы чорындагы татарча чыганаклар», «Казан шәһәре буенча чыганаклар һәм тарихи әдәбият», «Казан ханлыгы тарихыннан» һ.б. Ә якын арада исә «Раннур» нәшриятында аның Казанның меңъеллыгына аталган 40 табаклыклык (650-700 бит күләме чамасындагы) «Бөтенесе дә Казан тарихы турында» («Все об истории Казани»), дигән күләмле фәнни хезмәте дөнья күрергә тиеш.

    Татарстан Республикасының атказанган фән эшлеклесе Сәлам Хатыйп улы Алишев Мәскәү һәм Санкт-Петербург архивларыннан тыш уннан артык җөмһүрият һәм өлкә архивларында күп чыганаклар өйрәнгән, халыкара, бөтенсоюз, бөтенроссия һәм Татарстан Республикасы, Казан шәһәре гыйльми конференцияләрендә катнашып, йөзләрчә фәнни докладлар ясаган. Аңа исәнлек–саулык, яңадан-яңа иҗат уңышлары теләп калыйк!

     

    Рәшит Галләмов, тарих фәннәре кандидаты

     


    Институт истории им. Ш.Марджани АН РТНовостиНаукаПубликацииМероприятияТатароведениеПроекты–online ИнформацияКАЛЕНДАРЬ СОБЫТИЙ